चीनमा मरेका मान्छेलाई हरेक साल पैसा दिने चलन छ रे। यो सांस्कृतिक मान्यतामा आधारित छ, जहाँ परिवार र आफन्तले मृतकको खर्च चलोस् भनेर पैसा राखिदिन्छन्।
चिनियाँहरूले सालमा दुई पटक मृतकलाई सम्झिन्छन् – एकचोटि मरेको तिथिमा, अर्कोचोटि अप्रिलको पहिलो हप्तामा पर्ने पुर्खा दिवसमा, जसलाई ‘छिङमिङ च्ये’ भन्छन्। यो साल चैत २२ (अप्रिल ४) मा यो दिन पर्यो। नेपालीहरूले श्राद्ध गरेजस्तै, चिनियाँहरूले पनि यो दिन चिहान सफा गर्छन्, माटो थप्छन्, अनि मृतकलाई मनपर्ने खानेकुरा – फलफूल, घरको खाना, जुस – राखिदिन्छन्। “भोक लागे खानू है” भनेर प्रार्थना पनि गर्छन्।
मृतकको रुचिअनुसार सामान राखिन्छ। चुरोट खान्थे भने प्याकेट, रक्सी पिउँथे भने बोतल, यहाँसम्म कि माओलाई पनि चुरोटका थाक राखिदिन्छन्, किनभने उनी चुरोटका सौखिन थिए। अनि खर्चका लागि नक्कली कागजी नोट पनि चढाउँछन्, जुन बजारमा किन्न पाइन्छ। सक्कलीजस्तै देखिने, तर पुर्खालाई चढाउनमात्र काम लाग्ने।
बेइजिङजस्ता ठूला सहरमा चिहान बनाउन पाइँदैन, जमिनको अभावले शव जलाउनुपर्छ। तर गाउँतिर चिहान बनाएर गाड्ने चलन छ। सहरमा भने शवदाह गृहले खरानी दिन्छ, अनि तीन तरिका छन्:
१. शवदाह गृहमै बाकसमा राखेर हरेक साल पैसा र खाना चढाउने। बाकसको ठाउँअनुसार शुल्क तिर्नुपर्छ।
२. खरानी लिएर गाउँमा चिहान बनाएर राख्ने, अनि तिथि र पुर्खा दिवसमा सफा गरेर सामान चढाउने। यो महँगो छ।
३. चौबाटोमा आगो बालेर नक्कली पैसा जलाउने, मृतकले पाउँछन् भन्ने विश्वास। यो सहरमा धेरै हुन्छ, तर धुवाँ र फोहोरले प्रशासन रिसाउँछ।
चिनियाँ मृत्यु संस्कार पनि अनौठो छ। सोलुखुम्बूकी शकुन्तला राई, जो चीनमा बसेकी छिन्, भन्छिन्, “लास तीन दिन घरमा राखिन्छ। आफन्त आउँदा पटका पड्काइन्छ, महिलाले बनावटी रोएर रुनुपर्छ। मासुको भोज खुवाइन्छ। तेस्रो दिन शव निकालेर ढोका बन्द गरिन्छ, आत्मा नफर्कियोस् भनेर।”
मलामी जाँदा पनि यस्तै अनुभव भयो। चिनियाँ प्रोफेसर यु फङ (पुष्पलाल) को डिसेम्बर २९, २०२४ मा बेइजिङमा अन्त्येष्टि भयो। उनी नेपाली भाषा सिक्ने पहिलो पुस्ताका थिए, रेडियो बेइजिङमा १२ साल काम गरे। श्रद्धाञ्जलीमा कार्ड पानीमा डुबाइयो, फूल राखियो, छोराले ढोगेर बिदाइ गरे। पुरुषहरू बाहिर आएर मात्र रोए।
फुचियानमा त पुर्खा दिवसमा अर्काको चिया बगानबाट चिया टिप्न पाइन्छ, अन्य दिन चोरी ठहरिन्छ। चिनियाँहरू मृत्युबारे बोल्न मन पराउँदैनन्, “नराम्रो कुरा मनमा नराखौँ” भन्छन्। यो गफ त साँच्चै अनौठो र रोचक छ नि!
प्रकाशित मिति: २६ चैत्र २०८१, बुधबार १२:२८
