उच्चस्तरीय आर्थिक सुधार सुझाव आयोगले नेपालका राष्ट्रिय मान्यताप्राप्त राजनीतिक दलहरूलाई संघीय सरकारी कोषबाट वार्षिक अनुदान दिने प्रस्ताव गरेको छ। पूर्वसचिव रामेश्वर खनालको अध्यक्षतामा रहेको ९ सदस्यीय आयोगले शुक्रबार अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेललाई बुझाएको ३८० पेजको प्रतिवेदनमा यो सुझाव समेटिएको छ।
राजनीतिक वित्तमा पारदर्शिता
प्रतिवेदनले राजनीतिक वित्त र चुनावी खर्चमा पारदर्शिता र उत्तरदायित्व सुनिश्चित गर्न यो व्यवस्था आवश्यक रहेको उल्लेख गरेको छ। आयोगले नयाँ ऐन बनाउन वा हालको राजनीतिक दल सम्बन्धी ऐन, २०७३ र प्रतिनिधि सभा सदस्य निर्वाचन ऐन, २०७४ मा संशोधन गरेर यो प्रणाली लागू गर्न सुझाएको छ। ‘राजनीतिक वित्त’ शीर्षकमा ६ वटा सुझाव दिइएको छ, जसमा:
- दलहरूले बैंकिङ प्रणालीमार्फत निश्चित सर्तमा चन्दा लिन पाउने, तर उम्मेदवारले निर्वाचनमा चन्दा लिन नपाउने।
- उम्मेदवारको व्यक्तिगत सम्पत्ति वा चन्दाबाट निर्वाध खर्च गर्न नपाउने, किनभने यसले भ्रष्टाचार निम्त्याउँछ।
- दलको कोषबाट निर्वाचन आयोगले तोकेको सीमाभित्र प्रचार खर्च गर्न सकिने।
- दलहरूले त्रैमासिक आम्दानी-खर्च विवरण निर्वाचन आयोगमा बुझाउनुपर्ने र वेबसाइटमा सार्वजनिक गर्नुपर्ने।
- दलको लेखापरीक्षण महालेखा परीक्षकको कार्यालयबाट अनिवार्य हुने।
निर्वाचन आयोगको समर्थन
प्रमुख निर्वाचन आयुक्त दिनेशकुमार थपलियाले ‘स्टेट फण्डिङ’ को अवधारणा पहिलेदेखि नै बहसमा रहेको बताए। उनले भने, “हामीले तीन वर्षअघिको अध्ययन र स्टाफ कलेजको रिसर्चले पनि दलहरूलाई राज्यकोषबाट अनुदान दिनुपर्ने सिफारिस गरेको थियो। यो व्यवस्थालाई आयोगले महत्त्व दिएको छ।” थपलियाले ऐनको मस्यौदामा पनि यो प्रणाली समावेश गरेको उल्लेख गरे।
दोहोरो फाइदाको जोखिम
राजनीतिक विश्लेषक प्राध्यापक कृष्ण पोखरेलले यो प्रस्ताव सही ढङ्गले कार्यान्वयन र अनुगमन भए सकारात्मक हुने बताए। तर, स्पष्ट प्रावधान नभए दलहरूले राज्यकोषबाट अनुदान र आफूखुसी चन्दा दुवै लिने खतरा रहेको उनको चेतावनी छ। “युरोपमा मतको अनुपातमा खर्च दिने चलन छ, त्यस्तै गरे वित्तीय सुशासन कायम हुन सक्छ। नत्र राज्यलाई भार र दलहरूलाई दोहोरो फाइदा हुन्छ,” उनले भने। पोखरेलले निर्वाचन आयोगको हालको कमजोर अनुगमनप्रति पनि असन्तुष्टि जनाए।
सन्दर्भ र चुनौती
यो प्रस्तावले नेपालमा बढ्दो चुनावी खर्च र भ्रष्टाचारको गुनासोलाई सम्बोधन गर्ने लक्ष्य राखेको छ। तर, कार्यान्वयनमा राजनीतिक इच्छाशक्ति, आयोगको प्रभावकारिता र प्रावधानको स्पष्टता महत्त्वपूर्ण हुनेछ। २०८१ मा यो सुझाव चर्चाको केन्द्रमा रह्यो, अब सरकारले यसलाई कसरी अगाडि बढाउँछ, त्यो हेर्न बाँकी छ।
२८ चैत्र २०८१, शुक्रबार १७:००