इँटाभट्टाले उकुसमुकुस भक्तपुर

काठमाडौँ उपत्यकामा १०० जति इँटाभट्टा छन्, तर धेरैले वातावरणमैत्री मेसिन राखेकै छैनन्। नियमित चेकजाँच पनि हुँदैन। वर्षा नहुँदा भट्टाहरूले जोडतोडले इँटा पकाउँछन्। वायुगुणस्तर विज्ञ डा. भूपेन्द्र दास भन्छन्, “भट्टाको धुँवाले प्रदूषण झन् चर्काएको छ।” मापदण्डअनुसार धुँवा ३५० माइक्रोग्राम प्रति क्यूमिटर र चिम्नी १७ मिटर अग्लो हुनुपर्छ, तर महालेखाले भन्छ – “कसैले मानेकै छैन, चेक पनि भएको छैन।”

प्रदेशको उद्योग मन्त्रालयले चेक गर्नुपर्ने हो, तर भक्तपुरका उद्योग कार्यालयका रामप्रसाद कुस्मा भन्छन्, “हामीसँग जनशक्ति छैन, उजुरी आए मात्रै हेर्छौँ।” इँटाभट्टा हस्पिटल नजिकै छन् – भक्तपुर जिल्ला हस्पिटल, क्यान्सर हस्पिटल, काठमाडौँ मेडिकल कलेज सबै प्रदूषणको मारमा छन्। दुवाकोटको मेडिकल कलेजको होस्टेलकी प्रमिला निरौला भन्छिन्, “बिहानै धुँवाधुलो खानुपर्छ। होस्टेलअगाडि तीन-चार भट्टा छन्। यो प्रदूषण कम नभएसम्म भट्टा बन्द गरिदिए सास फेर्न सजिलो हुन्थ्यो।”

दुवाकोटको नैन फर्माका विक्रम घिमिरे भन्छन्, “आँखा-नाक पोल्ने, रुघाखोकीका बिरामी धेरै छन्। मलाई पनि यहाँ बस्दा उकुसमुकुस हुन्छ।” काठमाडौँका हस्पिटलमा श्वासप्रश्वासका बिरामी बढेका छन्। छातीरोग डाक्टर निरज बम भन्छन्, “हावाको गुणस्तर डब्लूएचओको मापदण्डभन्दा धेरै खराब छ। काम नपरी बाहिर ननिस्क, मास्क लगाऊ।”

केही दिनदेखि काठमाडौँ विश्वकै प्रदूषित सहरको टपमा छ। सोमबार बिहान पौने ११ बजे एक्यूआई २५३ पुग्यो। ०-५० भए राम्रो, २०१-३०० भए हानिकारक, तर यहाँ त खतराको लेभल पार गरिसक्यो। धुँवा फाल्ने गाडीले पनि प्रदूषण थपेका छन्। वातावरण विभाग भन्छ, “३०% गाडीले मापदण्ड मानेकै छैन।”

स्थानीय सरकारले केही गरेको छैन। चाँगुनारायणले वेबसाइटमा “सजक रहनू” भनेर सूचना मात्र हाल्यो। सूचना अधिकारी अनुप लामिछाने भन्छन्, “सूचना दियौँ, उद्योग बन्द गराउने निर्णय भएको छैन।” सूर्यविनायकका रवीन्द्र सापकोटा भन्छन्, “छलफल गरिराछौँ, निर्णय भएको छैन।” संघ सरकारले पनि “सचेत रहनू” बाहेक केही गरेको छैन। विज्ञहरू चाहिँ “यो आपतकाल हो, तुरुन्त कदम चाल” भनिराछन्।

वातावरण वैज्ञानिक उत्तमबाबु श्रेष्ठ भन्छन्, “मापदण्ड र कानून छ, तर धुँवा फाल्ने ट्रक राति गुड्छन्। कार्यान्वयनको प्रतिबद्धता छैन।” डा. अनुप सुवेदी भन्छन्, “यो आपतकाल हो, सरकार किन ढिला गर्छ?” डा. दास भन्छन्, “डढेलोले पनि प्रदूषण बढायो, तर सरकारले ध्यान दिएको छैन।”

स्वास्थ्य मन्त्रालयका डा. प्रकाश बुढाथोकी भन्छन्, “लकडाउन गर्ने अवस्था छैन। शनिबार-आइतबारपछि पनि नघटे विज्ञको सल्लाह लिन्छौँ।” पानी र हावाले प्रदूषण घटाउँछ, तर अहिले न पानी छ, न हावा। मौसमविद् डेभिड ढकाल भन्छन्, “मंगलबारसम्म पानी कम छ, बुधबार-बिहीबारपछि पर्ला।”

यो गफ सुन्दा त सासै रोकिएला जस्तो छ नि! अब सरकारले के गर्ला, कुर्दै बसौँ!

प्रकाशित मिति:२५ चैत्र २०८१, मंगलवार १७:४०